‏زندگینامه حضرت امام رضا علیه السلام
زادگاه
كنيه ها
لقبها
مادر امام
فرزندان
زاد روز
شهادت
گزیده ای از سخنان امام رضا علیه السلام


زندگینامه حضرت امام رضا علیه السلام

زادگاه
هشتمين پيشواي شيعيان امام علي بن موسي الرضا عليه السلام در مدينه ديده به جهان گشود.

كنيه ها
ابوالحسن و ابوعلي

لقبها
رضا، صابر، زكي، ولي، فاضل، وفي، صديق، رضي، سراج الله، نورالهدي، قرة عين المؤمنين، مكيدة الملحدين، كفوالملك، كافي الخلق، رب السرير، و رئاب التدبير

مشهورترين لقب
مشهورترين لقب آن حضرت «رضا» است و در سبب اين لقب گفته اند: «او از آن روي رضا خوانده شد كه در آسمان خوشايند و در زمين مورد خشنودي پيامبران خدا و امامان پس از او بود. همچنين گفته شده :

از آن روي كه همگان، خواه مخالفان و خواه همراهان به او خشنود بودند. سر انجام، گفته شده است: از آن روي او رضا خوانده اند كه مأمون به او خشنود شد.»

مادر امام
در روايتهاي مختلفي كه به ما رسيده است نامها و كينه ها و لقبهاي ام البنين، نجمه، سكن، تكتم، خيزران، طاهره و شقرا، را براي مادر آن حضرت آورده اند.

فرزندان
گرچه كه نام پنج پسر و يك دختر براي او ذكر كرده اند، اما چنان كه علامه مجلسي مي گويد: حداكثر تنها از جواد به عنوان فرزند او نام برده اند.

زاد روز
درباره روز، ماه و سال ولادت و همچنين وفات آن حضرت اختلاف است.

ولادت آن حضرت را به سالهاي (148 و 151 و 153ق) و در روزهاي جمعه نوزدهم رمضان، نيمه همين ماه، جمعه دهم رجب و يازدهم ذي القعده.

شهادت
روز وفات آن حضرت را نيز به سالهاي (202 و 203 و 206ق) دانسته اند.

اما بيشتر بر آنند كه ولادت آن حضرت در سال (148ق) يعني همان سال وفات امام صادق عليه السلام بوده است، چنان كه مفيد، كليني، كفعمي، شهيد، طبرسي، صدوق، ابن زهره، مسعودي، ابوالفداء، ابن اثير، ابن حجر، ابن جوزي و كساني ديگر اين نظر را برگزيده اند.

در باره تاريخ وفات آن حضرت نيز عقيده اكثر عالمان همان سال(203ق) است.

بنابر اين روايت، عمر آن حضرت پنجاه و پنج سال مي شود كه بيست و پنج سال آن را در كنار پدر خويش سپري كرده و بيست سال ديگر امامت شيعيان را بر عهده داشته است.

اين بيست سال مصادف است با دوره پاياني خلافت هارون عباسي، پس از آن سه سال دوران خلافت امين، و سپس ادامه جنگ و جدايي ميان خراسان و بغداد به مدت حدود دو سال، و سر انجام دوره اي از خلافت مأمون.

به دسيسه مامون و با سم او به شهادت رسيد و پيكر مطهر او را در طوس در قبله قبه هاروني سراي حميد بن قحطبه طايي به خاك سپردند و امروز مرقد او مزار آشناي شيفتگان است.

زندگى و شخصيت امامان شيعه، دو جنبه ارزشى متمايز و با اين حال مرتبط با هم دارد:

اول : شخصيت عملى و علمى و اخلاقى و اجتماعى آنان كه در طول زندگى ايشان، در منظر همگان شكل گرفته است و فهم و ادراك آن نياز به پيش زمينه‏ هاى اعتقادى و مذهبى خاص ندارد، بلكه هر بيننده فهيم و داراى شعور و انصاف مى‏تواند، ارزش ها و امتيازهاى آنان را دريابد و بشناسد.

دوم : شخصيت معنوى و الهى آنان كه ريشه در عنايت ويژه خداوند نسبت به ايشان دارد. شناخت اين بعد از شخصيت اهل بيت نياز به معرفت هاى پيشين دارد؛ يعنى نخست بايد به رسالت پيامبر(ص) ايمان داشت و براساس رهنمودهاى آن حضرت، ولايت عترت را پذيرفت و براى شناخت جايگاه عترت به روايات و راويان معتبر اعتماد كرد و كوتاه سخن اين كه بينش هاى مذهبى مختلف، مى‏تواند مانع شناخت اين بعد از شخصيت اهل‏ بيت عليهم السلام باشد.


گزیده ای از سخنان امام رضا علیه السلام
ده خصلت مسلمان:
امام رضا علیه السلام ميفرمايد: عقل هيچ مسلماني به کمال نمي رسد مگر اينکهاين چند خصلت و صفت در او جمع باشد.اندک نيکي ديگران را زياد بشمرد، اما نيکي زياد خويش را دست کم گيرد.هر چه از او حاجت خواهند دلتنگ نشود.در طول زندگي اش از دانش طلبي خسته و ملول نگردد.تهيدستي در راه خدا را به ثروتمندي ترجيح دهد.خوار شمرده شدن به خاطر اجراي احکام خدا از عزت نزد دشمن خدا در نظرش محبوبتر باشد.گمنامي را از شهرت و نام آوري بيشتر بخواهد.هيچ کس را نبيند جز آنکه گويد او از من بهتر و با تقواتر است.

کمال ايمان:
امام رضعلیه السلام فرمود: ايمان بندگان کامل نشود مگر اينکه در آنها سه خصلت باشد: فهم عميق دين، نيکو اندازه گيري در امر معيشت و شکيبايي بر مصيبتها و گرفتاريها.

نيرومند ترين افراد:
امام رضعلیه السلام فرمود: آن کس که مي خواهد نيرومندترين مردم باشد بايد بر خدا توکل کند.از حد توکل پرسيدند که بالاترين درجه آن چيست؟
فرمود: اين است که جز خداوند از کسي نترسي.

به زندگي خود توسعه دهيد:
امام رضا علیه السلام فرمود: مردي كه توانايي مالي دارد بهتر است به زندگي همسر و فرزندان خود توسعه دهد تا به علت خساست و سختگيري او آرزوي مرگ وي را نكنند.» «آن كسي كه از نعمت مالي برخوردار است بايد اسباب رفاه خانواده خود را بيشتر فراهم كند.»


در هزينه و مخارج خانواده خود زياده روي و سخت¬گيري نكنيد:
امام رضا علیه السلام فرموده است: «بايد در رابطه با مصارف مالي و هزينه زندگي خود و خانواده خويش معتدل و ميانهرو باشي.» «بر مؤمن و مسلمان به ويژه سرپرست خانواده سزاوار است وقتي که تنگدست شد براي خانوادهاش با حساب و درست پول خرج کند و هنگامي که غني گرديد اسباب رفاه و راحتي ايشان را به خوبي فراهم کند.»


در مخارج زندگي اسراف و تبذير نکنيد
امام رضا علیه السلام ميفرمايد:
«هر کس در منزل خود مشغول خوردن غذا ميشود، اگر مقداري از غذا در سفره ريخت و باقي ماند بايد آن را – اگر آلوده نشده بود – جمع کند.ولي هر کس در دشت و صحرا، غذا ميخورد اگر مقداري از غذا بر زمين بريزد و باقي بماند آن را برندارد بلکه بگذارد تا پرندگان و حيوانات دشت و صحرا از آن استفاده کنند.»


به فکر اصلاح و تربيت فرزندان خود باشيد
يکي از اسباب تربيت، محبت و احترام به فرزند است در اين باره امام رضا علیه السلام ميفرمايد: «بر شما لازم است با تمام کودکان خود با احترام و ادب رفتار کنيد.»


به فرزندان خود احسان و نيکي کنيد
امام رضا علیه السلام ميفرمايد: «به فرزندان خود نيکي کنيد و با آنان خوش رفتاري نماييد، زيرا فرزندان شما عقيده دارند که شما روزي رسان آنها هستيد.»



بخشش چه کم چه زياد
هر چيزي که در راه خدا و براي رضايت و خشنودي پروردگار داده شود اگر چه کم باشد نزد خداوند بزرگ و زياد است. امام رضا علیه السلام در اين باره ميفرمايد: « در هزينه زندگي ميانه روي کن! به هنگام دارايي و نداري، و همچنين در احسان و نيکي کردن، چه کم باشد و چه زياد. به درستي که خداوند تبارک و تعالي بخشش پارهاي از يک دانه خرما را بزرگ ميدارد. به حدي که در روز قيامت آن را به اندازه کوه احد بزرگ جلوه ميدهد.»



هر روز صدقه بدهيد
حضرت رضا علیه السلام به ترتيب از پدران گرامي خود صلوات الله اجمعين نقل فرموده است: «بهترين و سودمندترين مال از اندوختههاي انسان، صدقه دادن است». امام رضا علیه السلام بر حسب رواياتي درباره آثار و انواع صدقه ميفرمايد:
«صدقه بده اگر چه چيز اندکي باشد. زيرا هر چيز اندکي اگر در راه خدا با نيت صادقانه داده شود بزرگ و ارزشمند است.» «با دادن صدقه، رزق و روزي زياد از خداوند طلب کنيد.» «بيمارانتان را با صدقه درمان کنيد.» «هر کار نيکي يک نوع صدقه است و پاداش صدقه را دارد.» «کمک کردن به ضعيفان و محرومان از بهترين انواع صدقه است.»


پاداش نيکي، نيکي است
گاهي مجلسي تشکيل ميشد و اکثر دوستان و ياران امام رضا علیه السلام گرد وجود مبارک آن حضرت جمع ميشدند و حضرت نيز فرصت را مغتنم شمرده جهت ارشاد و موعظه دوستان و ياران خود داستانهايي نقل ميفرمود از جمله يک روز فرمودند:

در گذشته در ميان قوم بني اسرائيل خشکسالي شديدي به وجود آمد به طوري که چندين سال طول کشيد. روزي زني به سختي تکه ناني به دست آورد و خواست آن را بخورد اما فقير و مستمندي از راه رسيد و زن با خود گفت که اين مرد از من گرستهتر است، پس، از خوردن نان صرف نظر کرده و آن را به مرد فقير داد. اين زن پسر کوچکي داشت که از بيابان هيزم ميآورد روزي در بيابان گرگي او را ربود مردم به مادرش اطلاع دادند. مادر با اضطراب و پريشاني براي نجات فرزندش، دوان دوان به بيابان رفت. خداوند متعال که ناظر و عالم بر تمام رفتار و حرکات موجودات است و بر کليه حوادث آگاه ميباشد حضرت جبرئيل را فرستاد تا آن پسر را نجات دهد. حضرت جبرئيل بعد از«انجام» اين مأموريت وقتي خواست از مادر و فرزند جدا شود به مادر گفت: اي بنده خدا ! آن لقمه نان را دادي و در عوض اين لقمه را گرفتي. همه اين عنايات از سرچشمه ي رحمت الهي است و افرادي مشمول اين عنايات ميشوند که به ديگران احسان، نيکي و کمک کنند. امام رضا علیه السلام ميفرمايد: «به کساني که مستحق بذل و بخشش هستند، بخشش نما. ولي اگر اهل بخشش نيستند توهمچنان اهل بذل و بخشش باش.»


براي پدر و مادر خود دعا کنيد و صدقه دهيد
درباره احسان و نيکي به پدر و مادر و شکر و سپاس گزاري از آنان، امام رضا علیه السلام فرمود: «احسان و نيکي به پدر و مادر واجب است. اگر چه مشرک باشند ولي – از نظر عقيده و ايمان – در راه معصيت و نافرماني پروردگار از آنان اطاعت و پيروي نکنيد.»


خانه خوب از لوازم سعادت زندگي است
از امام رضا علیه السلام پرسيدند: خوشبختي، لذت و خوشي زندگي در دنيا به چه چيزي است؟

حضرت فرمود: «به داشتن خانه بزرگ و وسيع و دوستان بسيار خوب».


لوازم عيش و سعادت زندگي
امام رضا علیه السلام در جمع ياران و دوستان خود فرمود: «کسي که شب را در حالي صبح کند که بدنش سالم و خاطرش آسوده و خوراک روزانه خود را در اختيار دارد مثل اين است که تمام خير و خوشي دنيا را براي او فراهم کردهاند».


حماقت و ناداني نزديکان خود را تحمل کنيد
امام رضا علیه السلام ميفرمايد: «سه چيز همراه با سه چيزديگر است: 1- غلبه روزگار بر صاحبان قدرت و دارايي، 2- محروميت مادي از محققين 3- حسادت و کينه جويي افراد جاهل و ناآگاه با اهل علم، دانش و معرفت.

امام رضا علیه السلام فرمود: (اي نادانان !) با اهل علم و دانش بحث و جدل نکنيد زيرا شما را ترک ميکنند، (واي دانايان !) با نادانان و جاهلان ستيز و مجادله نکنيد زيرا به شما نسبت جهل و ناداني ميدهند.

پاسخ بدي نزديکان خود را به خدا واگذار کنيد
عذر خواهي برادر خود را در خطاهايي که او نسبت به تو انجام داده، بپذير و عيبهاي او را بپوشان و از او درگذر و بر تهمت و افترا زدن و بيان سخن ناحق و کلام بيهوده اشخاص بيخرد و مشکلات و سختيهاي روزگار صبر و شکيبايي داشته باش و از روي فضيلت و شخصيت خود از جواب دادن به جفا کاران دوري کن و پاسخ ايشان را به کسي که از آنها حساب ميکشد، واگذار نما.

امام رضا علیه السلام فرمود: «اي بندگان خدا ! بزرگان و پير مردان را گرامي بداريد و با خويشاوندان خود بپيونديد و بدانيد که هيچ رابطه خويشاوندي بهتر از خودداري از اذيت و آزار ايشان نميباشد».
«با خويشاوندان خود رابطه داشته و به ايشان محبت و مهرباني کنيد اگر چه با يک جرعه آب باشد».
«بهترين صله رحم و رابطه خويشاوندي، اين است که به آنها اذيت و آزاري نرساني».
«خداوند تبارک و تعالي به تقوا و صله رحم امر کرده است، پس آن کس که با خويشاوندان خود رابطه نداشته باشد متقي و پرهيزکار نيست». «صله رحم، عمر انسان را زياد و مال انسان را فراوان و ايمان انسان را تقويت ميکند».


قبل از غذا نظافت را رعايت کرده و وضو بگيريد
از آداب غذا خوردن، رعايت پاکيزگي و شست و شوي دستها است درباره اين موضوع نقل شده است که: «امام رضا علیه السلام قبل از خوردن غذا، دستهاي خود را ميشست، اما پس از شستن، دستش را با حوله خشک نميکرد. او بعد از صرف غذا، دستهايش را ميشست و با حوله خشک ميکرد».
از ديگر موارد مهم آداب غذا خوردن، وضو گرفتن و ذکر نام خدا – بسم الله الرحمن الرحيم – و شکر نعمتهاي الهي را به جا آوردن است. در آثار اسلامي به وضو گرفتن قبل از غذا بسيار سفارش شده است. امام رضا علیه السلام فرمود: «قبل از غذا وضو بگيريد (ظاهر و باطن خود را شست و شو دهيد) تا برکت نعمت بر شما باقي بماند».

نسبت به خدا خوش بين باش چرا كه اگر كسى در برابر خدا خوش بين باشد، مرحمت الهى را در گمان خويش مى يابد، و اگر كسى به روزى كم راضى و قانع باشد خدا نيز عمل اندك را از او پذيرا مى گردد، و چنانچه به رزق اندكى از حلال دلخوش باشد، شاد و خرم خواهد بود و خدا او را به درد و رنجهاى دنيا و راه چاره و درمان آنها رهنمون گشته و وى به سلامت از اين دنيا به آخرت کوچ مي کند.


سكوت، جلب محبت مى كند و مى تواند براى دست يافتن به هر گونه خير و سعادت، راهنماي انسان باشد.


گناهان كوچك (صغيره‌) راههايي به گناهان بزرگ (كبيره‌)اند و هر كه به خاطر اندك از خدا بيم ندارد از او در بسيار نيز نترسد،حتي اگر خداوند با بهشت و دوزخ مردم را بيم نداده بود،بر آنان اطاعت خود را واجب کرده است و پروردگار صاحب نعمت و فضل بر انسانهاست و آنچه سزاوار آن نبوده‌اند، ابتداء ازلطف خود ارزاني‌داشته است


هرگاه بندگان گناهي نو مرتكب شوند كه پيش از اين مرتكب آن نمي‌شدند خداوند بلايي برايشان فرود مي آورد كه پيش از آن نمي‌شناختند


يك دعاي بنده در نهان برابر هفتاد دعاي آشكار است .


آن كه نيكي خود را پنهان ‌مي کند كاري برابر هفتاد ثواب انجام داده، و آن كه بدي را آشكار كند، گرفتار نابودي است، و آن كه بدي را پوشيده دارد، آمرزيده است.


خداوند آزردن و نافرماني از پدر و مادر را حرام نموده چون در آن صورت توفيق اطاعت‌ خداوند عزّوجلّ را از دست مي دهند. بي احترامي به پدر و مادر، كفران نعمت و از بين رفتن سپاسگزاري و قدرداني است، و اينها خود باعث كاهش يافتن و سرانجام از بين رفتن نسل مي‌شود، زيرا در آزردن و نافرماني از والدين احترامي براي آنان باقي نمي‌ماند، حق آن دو شناخته نمي‌شود، پيوندهاي خويشاوندي قطع مي‌گردد، والدين به فرزند رغبتي پيدا نخواهند كرد و چون فرزند نيكي به آنها را ترك كرده پدر و مادر در تربيت او كوششي نخواهند كرد


خداوند عزّوجلّ به سه چيز فرمان داده كه همراه با سه چيز ديگرند: به ‌نماز و زكات فرمان داده است‌، پس هر كه نماز گزارد و زكات ندهد، نمازش پذيرفته نشود، و به شكر خود و پدر مادر فرمان داده، پس هر كه سپاس پدر و مادر خويش نگزارد، سپاس خدا نگزارده است، و به تقواي خدا و پيوند با خويشان دستور داده است، پس هر كه با خويشان خود نپيوندد، تقواي خداوند عزّوجلّ پيشه نساخته است


پنج چيز است كه اگر در كسي نباشد، نبايد به بهره‌اي از دنيا و آخرت اميدوار باشد: آن كه در تبار او استواري، و در سرشتش كرامت، و در اخلاقش صافي و خلوص، و در نفس او شرافت، و نسبت به پروردگارش بيمناكي در او ديده نشود


دوستي با مردم نيمي از خرد است‌.


خداوند قيل و قال، تباه نمودن مال و زياد سؤال كردن را نمي پسندد .


عده اي به دنبال ثروت هستند ولي به آن نمي رسند و عده اي به آن رسيده اند
ولي قرار نمي گيرند و بيشتر مي طلبند.


هفت چيز بدون هفت چيز، مسخره است: آن كه زبانش طلب آمرزش كند و به قلب پشيمان نباشد، چنين كسي خود را به تمسخر گرفته است، و آن كه از خدا توفيق خواهد و نكوشد، خود را مسخره كرده است، و آن كه [به ظاهر] دور انديشي كند و بر حذر نباشد، خود را مسخره كرده است، و آن كه از خدا بهشت خواهد اما سختي ها را تحمل نكند، خود را مورد تمسخر قرار داده است، و همين طور است آن كه از آتش [دوزخ‌] به خدا پناه برد و شهوت ها را ترك نكند و نيز آن كه خدا را ياد كند و براي ديدار او تلاش نكند، خود را به مسخره گرفته است.


سلطان را با پرهيز (مراقبت‌)، دوست را با فروتني، دشمن را با احتياط و مردم را با گشاده رويي همراهي كن.


مردم از کسي که با صراحت و صادقانه با آنها رفتار کند خوششان نمي آيد.


شخص با پيمان شكني نتواند از حلقه بلا بگريزد، و با ستم دور از تعجيل عقوبت نخواهد بود .


انس گرفتن، هيبت را از بين برد، و خواستن كليد بينوايي است.


كسي كه براي تامين مخارج خانواده اش در طلب روزي خدا بر آيد پاداشش بيشتر از كسي است كه در راه خدا جهاد مي كند


ثروت تنها به واسطه پنج صفت جمع مي شود: بخل بسيار، آرزوي دراز،حرص و طمع غالب، بريدن از خويشان و انتخاب دنيا بر آخرت‌

هر كه جز به روزي زياد قانع نباشد، جز عمل بسيار او را كافي ‌نباشد و هر كه روزي اندك او را بس باشد عمل اندك نيز او را كفايت نمايد


كليني از محمد بن يحيي، از احمد بن محمد بن عيسي، از معمّر بن خلّاد نقل كند كه گفت: از ابوالحسن‌(ع‌) پرسيدم: فدايت شوم، برخي مردم در ميان جمع به كلامي كه ميان ايشان مي‌گذرد، مزاح و شوخي كند و مي‌خندد، فرمود: ايرادي نيست مادامي كه [زشت] نباشد، گمان كردم منظور آن حضرت ناسزا است، پس فرمود: چنين بود كه عربي نزد پيامبر خدا(ص‌) آمده، هديه‌اي براي ايشان مي آورد و همانجا مي گفت: بهاي آن را بده و رسول خدا(ص‌) مي خنديد، پس هرگاه پيامبر اندوهگين بود مي‌فرمود: آن عرب چه مي كند؟ كاش نزد ما مي‌آمد.


فروتني آن است كه به مردم چيزي را عطا كني كه دوست‌داري به تو عطا شود.


نادان ، دوستانش را به زحمت مي اندازد.


فقط دو گروه راه قناعت پيش مي گيرند : عبادت کنندگاني که در پي پاداش
آخرتند يا بزرگ منشاني که تحمل درخواست از مردمان پست را ندارند.